Afscheid nemen kan alleen nu, herdenken kan ook later

Het is 19 maart 2020, 23.30 uur. Mijn telefoon gaat. “Ze is overleden, Katja.” Ik zeg dat ik eraan kom en kleed me gauw aan. Mijn haren snel opsteken, lippenstiftje op en in de donkere nacht rijd ik naar Groningen. De overledene is de moeder van het kleine meisje wat vroeger als leerling in mijn klas zat. Zij had me gevraagd of ik haar lief en haar, inmiddels volwassen, kinderen zou willen begeleiden als ze zou komen te overlijden. Zij is zo ziek geweest en nu mocht ze gaan.

Wade van linnen

We hadden 2 maanden geleden een mooi gesprek over het afscheid. Over wat ze wilde en niet wilde, over haar angst, over haar man, kinderen, over hoe blij ze was om oma te zijn. En over haar ziekte. Ze wist nog maar 5 maanden dat ze ziek was. Over de opbaarplank met de wade van linnen, in plaats van een kist. En dat hij haar moest beloven dat ze echt thuis mocht blijven!

Anderhalve meter afstand

Het is nu een bizarre tijd, door Covid 19. Ik mag ze niet omhelzen straks als ik aankom. Anderhalve meter afstand van deze mensen die ik zo goed ken en die zo verdrietig zijn. De stad is verlaten. Boven in de flat brandt licht.

Het is stil. Er brandt een kaars bij haar en iedereen is om haar heen. Nee, we mogen haar niet met elkaar verzorgen. Dat is nu bijna een technische aangelegenheid en we staan op de daarvoor toegestane afstand. Drie uur na haar laatste ademhaling, haar laatste: “dag liefste…”, ligt ze keurig aangekleed, in haar mooiste, donkergroen fluwelen jurk, in een wade van linnen op de studeerkamer.

Oma is overal en ergens

De volgende dag maak ik haar op, samen met haar dochter. De kleindochter van 3 huppelt binnen en geeft oma een handkusje. Oma is overal en ergens. Het prachtige prentenboek wat ik voor ze had meegenomen wordt herhaald en herhaald. Oma is in de roos en de roos is in oma, oma is in Haas en Haas is in oma…

Er mogen hooguit dertig mensen komen op haar afscheid. Wie dan wel en wie niet. Een lastige keus. “We gaan haar herdenken op de dag dat ze 60 zou worden, later dit jaar. En dan doen we nu een muziekje en een paar woordjes alleen met een intieme kring van mensen”.

Afscheid nemen kan alleen nu, herdenken kan ook later

De volgende dag word ik wakker met een helder inzicht. Herdenken is echt wat anders dan afscheid nemen. Herdenken kan op haar verjaardag, kan met Kerst, kan op haar trouwdag. Herdenken kan in het café, kan bij het water, kan op de natuurbegraafplaats… Afscheid nemen kan alleen nu. Deze dagen, de laatste dag. Afscheid nemen kan maar 1 keer en dat moet je doen met aandacht, liefde en respect.

We tellen de mensen. Haar lief, haar prachtige dochter met man en de kleintjes, haar zo verdrietige zoon, haar zussen met hun mannen. Zorgvuldig wordt alles besproken. Wanneer de wade te sluiten, waar de kaarsen, de route van de rouwauto, de prachtige, moderne aula van het crematorium waar 10 stoelen om haar heen zullen staan.

Intiem, klein en intens

De dag van het afscheid. De rouwauto komt. Mijn collega vraagt aan haar zoon of hij zijn moeder wil rijden. Hij straalt. Er is zo weinig verkeer in de stad. Vader en zoon naast elkaar met het lichaam van haar achterin. Haar dochter vouwt heel nauwkeurig de wade dicht. Een laatste blik. “Dag mam, dag mijn lief, dag oma…”

Het is intiem, heel klein, intens, zonder opsmuk, dichtbij. Een echt afscheid. Waarachtig, met aandacht, liefde en respect. Het raakt me diep.

De laatste stap. Ze dragen haar naar de oven. Ze leggen mooie bloemetjes op haar wade en vertrouwen haar lichaam toe aan het vuur. Een ‘once in a lifetime experience’ zegt hij. 

En op een later moment… dan zou ze 60 geworden zijn. Dan herdenken ze, met veel mensen, met andere verhalen, met andere muziek op een andere plek.

Want ze is Overal, en Ergens, altijd!